شبکه ذخایر ژنتیکی و زیستی استان آذربایجان شرقی

منابع ژنتیکی، نقش فزاینده ای در ایجاد امنیت غذایی و پیشرفت اقتصادی ایفا میکنند. این منابع برای توسعه کشاورزی پایدار و تأمین معیشت جمعیت زیادی که وابسته به کشاورزی هستند،ارزش حیاتی دارند. در جهان امروز که روزانه در حدود یک میلیارد نفر انسان با گرسنگی دست و پنجه نرم میکنند، و با پیش بینی جمعیت 9 میلیارد نفری جهان در سال 2050 ، کشورها بایدتلاش بیشتری برای نگهداری و استفاده پایدار از منابع ژنتیکی برای غذا و کشاورزی نمایند.

اثر بخشی فعالیتهای مراکز ذخایر ژنتیکی:

1- تامین امنیت غذایی:

تأمین امنیت غذایی امری بسیار پیچیده است که نه تنها شامل تولید و فرآوری محصولات غذایی بلکه دسترسی آن برای افراد به منظور حفظ زندگی سالم و فعال می باشد.  تنوع اساس امنیت غذایی می باشد و تأمین کننده تولید امروز و تضمین کننده پیش نیازها برای اطمینان از تولید فردا در مواجهه با جهان به سرعت در حال تغییر میباشد. به دست آوردن امنیت غذایی و پایان دادن به گرسنگی یکی از چالشهای بزرگ پیش روی جهان در قرنهای آتی است. افزایش جمعیت، کاهش منابع و تخریب زیستگاهها بر شدت وخامت اوضاع میافزایند. تنوع بیشتر منابع ژنتیکی در بانکهای ژن و در دسترس بودن آن از طریق یک سیستم حفاظتی موثر، به تضمین امنیت غذایی با هزینه های کمتر کمک میکند. این امر به تأمین ماده اولیه ژنتیکی برای فعالیتهای به نژادی به منظور تولید مواد غذایی متنوع و مغذی و افزایش دسترسی جمعی تهای فقیر به موادغذایی سالم تر و مناسبتر برای مبارزه با سوء تغذیه کمک میکند.

2- سازگاری با تغییر اقلیم:

تغییر اقلیم فشار بی سابقه ای بر توانایی تولید منابع غذایی وارد خواهد کرد و این اثرات به ویژه در کشورهای درحال توسعه شدت بیشتری خواهد داشت. تحقیقات نشان داده است، روند افزایش دما در چند قرن آینده نیز ادامه خواهد یافت و شرایط برای کشاورزی تفاوت زیادی با شرایط کنونی خواهد داشت، بنابراین سازگارنمودن کشاورزی با شرایط پیشرو اهمیت ویژه ای داشته و نیاز برای واریته ای جدید که بتوانند این چالشهارا تحمل کنند، به شدت مورد توجه قرار گرفته است. ضرورت این امر نه تنها برای کاهش گرسنگی بلکه برای تقویت امنیت غذایی جهان در میان مدت و درازمدت حائز اهمیت است.

3- حفاظت از تنوع زیستی

امروزه از دست رفتن تنوع زیستی یکی از مهمترین نگرانی های زیست محیطی است. بر اساس برخی از گزارشات، با ادامه یافتن روند کنونی، نیمی از گونه های گیاهی با خطر انقراض مواجه خواهند شد. در میان انبوه گونه های تهدیدشده، اجداد وحشی گیاهان زراعی قرار دارند، که حامل صفات ارزشمند قابل انتقال به گیاهان زراعی می باشند. تخمین زده شده است که شش درصد از اجداد وحشی غلات (گندم، ذرت، برنج، سورگوم و ...) ، 18 درصد از گونه های لگوم(اجدادوحشی لوبیا، نخود و عدس) و 13 درصد از گونه های سبزی و صیفی شامل سیب زمینی، گوجه فرنگی، بادمجان و فلفل در معرض خطر قرار دارند. استفاده هوشمندانه از تنوع ژنتیکی در فعالیتهای اصلاحی میتواند به طور معنی داری در حفاظت از محیط زیست موثر واقع گردد. واریته های جانوری که نسبت به بیماریها متحمل هستند، میتوانند نیاز به استفادة از داروهای مضر را کاهش دهند و باعث افزایش راندمان تولیدگردند. واریته های گیاهی دارای قوه نامیه بیشتر می توانند رقابت بهتری با علف هرز داشته باشندو میزان نیاز به مصرف علف کش را کاهش دهند. گیاهان متحمل به خشکی با مصرف کمتر آب، به صرفه جویی در مصرف آب کمک می کنند، واریته های دارای سیستم ریشه ای عمیق تر میتوانند به پایداری و ثبات بیشتر خاک کمک کنند و واریته هایی که میزان مصرف مواد غذایی خاک درآنها پایین تر است، میزان نیاز کودی را کاهش میدهند.

4-  ارتقا ی کیفیت تغذیه:

تنوع ژنتیکی نه تنها تضمین کننده پایداری و ثبات در تأمین مقادیر کافی خوراک (پروتئین و انرژی)می باشد، بلکه نقش اساسی در تضمین کیفیت آن نیز دارد. تنوع غذایی که محصول مستقیم تنوع درمحصولات زراعی می باشد، از نظر متخصصین تغذیه مطلوب است و وجود مواد غذایی حیاتی(ویتامین هاو مواد معدنی) می تواند با انتخاب صحیح تنوع ژنتیکی تقویت گردد. واریته های جدید می توانند ازطریق اصلاح، دارای کیفیت غذایی بالاتری از نظر میزان ویتامین، آهن و سایر عناصر غذایی ضروری بوده و کیفیت پروتئین بالاتر و مواد ضدتغذیه ای یا سمی کمتری داشته باشند.

5- کاهش فقر

تنوع ژنتیکی، یکی از قوی ترین سلاحها برای مبارزه با گرسنگی و فقر است. کشاورزی زیرساخت اقتصادی در بسیاری از کشورها بوده، و برای کشورهای در حال توسعه، منبع احتمالی رشداقتصادی میباشد. رشد کشاورزی، برای توسعه اقتصادی سودمند، و برای افراد فقیر سودمندتراست و با تأمین مواد غذایی مقرون به صرفه، این سودمندی به بیش از 70 درصد از مردم فقیرجهان که در مناطق روستایی زندگی می کنند، و آن دسته از افراد که کشاورزی امرار معاش اصلی آنها را تشکیل می دهد، می رسد. بیمة کشاورزی می تواند این نقش اساسی را ایفا کند که نیازمند اصلاحاتی از جمله، کشت محصولات با ارزش بالاتر، ترویج فعالیت های ایجادارزش افزوده، برای مثال بهبود فرآوری محصولات، گسترش دسترسی به بازار و کاهش قیمت ها ازطریق افزایش تولید، بهره وری بالاتر فرآوری و بازاریابی می باشد.

پایه و اساس همه این راهکارهای احتمالی، تنوع ژنتیکی است، تنوعی که کشاورز و اصلا ح گررا قادر می سازد تا واریته هایی با عملکرد بیشتر و کیفیت بالاتر تولید کنند. آنها میتوانند واریته هایی تولید کنند که با روش های فراوری خاص متناسب بوده و قابلیت حمل و نگهداری بیشتری داشته باشند. همچنین می توانند واریته هایی مقاوم نسبت به آفات وبیماریها وتنش های محیطی تولید کنند، که باعث حفظ محصول از خسارات شده و میزان خطر ریسک را کاهش می دهند. نقش کشاورزی در مبارزه با فقر بسیار پیچیده است، ولی بدون بهره برداری صحیح تنوع ژنتیکی، نمی تواند به پتانسیل خود برسد.

6-  تضمین کشاورزی پایدار

بهره برداری از تنوع ژنتیکی موجود در منابع گیاهی و جانوری، استراتژی مهمی است که   کشاورزان از طریق آن می توانند سیستم های کشاورزی خود را با کمترین اثرات مخرب محیطی توسعه دهند. سیستم جهانی حفاظت خارج از محل، یک مولفة کلیدی در تلاش برای حفاظت از این منابع و قرار دادن آن در دسترس کشاورزان در کلیه کشورها می باشد.در قرن 21 میلادی، کشاورزی چالش های متعددی را در پیش رو دارد، چراکه می بایست غذای بیشتری را به منظور تأمین نیازهای جمعیت در حال رشدی که عمدتاً در مناطق شهری زندگی می کنند، درحالیکه به نیروی کار در حال کاهش روستایی وابسته می باشند، تولید کند. به علاوه تغییرات اقلیمی تهدیدی می باشند که ممکن است تعداد افراد گرسنه را در آینده افزایش دهد و چالش های پیچیده تری برای کشاورزی ایجاد نماید. درحالی که اثرات تغییر اقلیم به آرامی مشهودمی شوند، در صورت عدم اقدام مناسب، اثرات آتی آن چشمگیر خواهد بود. افزایش بهره برداری ازتنوع ژنتیکی گیاهی برای مقابله با این تهدید و چالشهای آتی ضروری است.در مجموعۀ حاضر تلاش شده است تصویری اجمالی از وضعیت حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی  موجود در استان ارائه شود. با تقدیر و تشکر از همکاری صمیمانۀ کلیۀ کسانی که در گردآوری اطلاعات و تهیۀاین مجموعه ما را یاری کردند، امید داریم که در چشم انداز آیندۀ کشور با تأکید بر جایگاه منابع ژنتیکی در ایجاد و تضمین امنیت غذایی، سهم بالایی در حفاظت و بهره برداری از این منابع ارزشمند، داشته باشیم.

کمیته ذخایر ژنتیکی و زیستی استان آذربایجان شرقی