سیمای كشاورزی و دامپروری استان آذربایجان شرقی
وضعیت كشاورزی در آذربایجان شرقی
شرایط آب و هوایی، ویژگیهای خاك و موقعیت جغرافیایی منطقه، استان را به منطقه ای مناسب و مستعد برای كشاورزی تبدیل كرده است. در این سرزمین زیبا، محصولات مختلف باغی، زراعی، سبزی و صیفی و حبوبات به دست می آید كه ضمن تأمین مصرف داخلی به خارج از منطقه و كشور هم صادر می شود. این استان با وجود خاك متنوع و حاصل خیز، منابع طبیعی وسیع در زمینه فعالیت های بخش كشاورزی یكی از مراكز عمده كشاورزی كشور به حساب می آید. موقعیت مكانی و ویژگی های ژئومورفولوژیكی آن، امكان ایجاد یك قطب قوی در زمینه كشاورزی، منابع طبیعی و دام را فراهم آورده است. از طرفی جلگه های حاصلخیز در استان تنوع آب و هوایی، حوضه های دریاچه ارومیه، رود بزرگ ارس، قزل اوزن و ... سبب پیدایش مراكز تجمع فعالیتهای متعدد كشاورزی شده كه امكان پرورش و كشت محصولات مختلف كشاورزی در آن فراهم است.
وسعت اراضی كشاورزی استان حدود 1.22 میلیون هكتار برآورد می گردد كه معادل 26 درصد وسعت استان و حدود 5.5 درصد اراضی قابل كشت كشور را شامل می شود. سطح مراتع استان حدود 2.4 میلیون هكتار می باشد كه حدود 51 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است كه 24 درصد آن از نوع درجه یك و 55 درصد آن از نوع درجه 2 و بقیه مراتع درجه 3 است. مساحت مناطق جنگلی استان قریب 188 هزار هكتار با گونه های متنوع و دارای ارزش ژنتیكی خاص می باشد كه 57 درصد آن جزو جنگل های نیمه مرطوب ارسباران، 39 درصد جزو جنگل های نیمه خشك و 4 درصد جزو جنگل های مرطوب كشور است.
وسعت اراضی آبی و دیم استان به ترتیب 412.292 و 808.885 هكتار و مجموعاً 1.221.177 هكتار است. مجموع تولیدات کشاورزی استان در سال زراعی 87 - 86 حدود 4.193 میلیون تن بوده است كه از این مقدار 2.342 میلیون تن محصولات زراعی، 822 هزار تن محصولات باغی، 1.028 میلیون تن محصولات دامی و 3.031 هزار تن محصولاتی شیلاتی می باشد. میزان صادرات محصولات كشاورزی استان در سال 1387 معادل 46 هزار تن به ارزش 68.622 هزار دلار بوده است.
رتبه و جایگاه كشاورزی استان در كشور
استان آذربایجان شرقی بر اساس 5 شاخص (مدل تاكسونومی) مقایسه ای بخش كشاورزی ایران در رتبه هفتم كشاورزی جای گرفته است. وضعیت رتبه ای كشاورزی استان در برخی موارد به شرح زیر است:
از نظر سطح كشاورزی در كشور در رتبه چهارم و از نظر سطح زیركشت اراضی و سطح باغات رتبه پنجم، را در میان سایر استا نها داراست.
استان در تولید برخی محصولات كشاورزی دارای مزیت نسبی در سطح كشور می باشد. چنان چه در تولید پیاز، زردآلو و یونجه دارای رتبه اول، در تولید سیب درختی، بادام و عسل دارای رتبه دوم و در تولید تخم مرغ دارای رتبه سوم كشوری است.
تعداد بهره برداران كشاورزی آذربایجان شرقی بالغ بر 240 هزار نفر می باشد كه 5.6 درصد از كل بهره برداران كشور بوده و از این نظر دارای رتبه ششم كشور است.
سهم استان از تولید ناخالص داخلی کشور 3.51 درصد می باشد. تولید ناخالص داخلی بخش كشاورزی آذربایجان شرقی 4.97 درصد از كل محصول ناخالص داخلی كشور را تشكیل داده است.
سهم ارزش افزوده بخش كشاورزی استان از همین بخش در كشور 4.97 است. سهم ارزش افزوده بخش كشاورزی استان از كل ارزش افزوده استان (تولید ناخالص داخلی استان) 12.8 درصد می باشد.
سهم همین بخش در تولید ناخالص داخلی کشور بدون نفت و گاز حدود 11.4 درصد بوده است.
سهم جمعیت شاغل استان در بخش کشاورزی در سال 86 حدود 19.4 درصد و در کشور 19.5 درصد بوده است.
وضعیت دامپروری و آبزیان استان
استان آذربایجان شرقی به سبب داشتن مراتع بالنسبه غنی، یكی از مهم ترین مراكز دامداری كشورمحسوب می شود. همچنین وجود منابع آب نسبتاً خوب و دائمی در نقاط مختلف استان با شرایط اقلیمی متفاوت، امكان توسعه فعالیت شیلات را در استان فراهم آورده است،
مزیت های نسبی استان در بخش کشاورزی
بررسی مزیت نسبی استان در زیربخش کشاورزی نشان می دهد زیربخش های زراعت و باغ داری و دام داری و مرغ داری، پرورش زنبور عسل و شکار با داشتن ضریب مکانی ارزش افزوده بالاتر از یک دارای مزیت نسبی بوده و زیربخش جنگل داری و ماهی گیری در استان فاقد مزیت نسبی بوده است. اندازه گیری برخی محصولات کشاورزی (باغی و زراعی) به روش RCA و DRC اندازه گیری مزیت های نسبی محصولات کشاورزی (توان صادراتی و هزینه ای) بر اساس مطالعات و تحقیقات انجام گرفته در دو بخش (زراعت و باغبانی) با توجه به شاخص های اندازه گیری مزیت نسبی در دو بخش زراعت و باغبانی، استان آذربایجان شرقی در تولید برخی
محصولات دارای دو مزیت نسبی (RCA) و مزیت نسبی هزینه ای (DRC) می باشد.
بسیاری از محصولات زراعی و باغی تولیدی از توان بالای صادراتی برخوردارند که خوشبختانه این محصولات در آذربایجان شرقی در مقیاس بالا تولید می شوند. براساس RCA محاسبه شده در بین محصولات زراعی و باغی، پیاز، سماق، زالزالک، زردآلو و سنجد در مقایسه با سایر محصولات از توان صادراتی بسیار بالایی برخودار هستند.
مزیت های سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی استان
•منابع طبیعی، اقلیم مستعد و خاک نسبتاً حاصل خیز کشاورزی.
•موقعیت ویژه ژئواکونومیک و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و محل اتصال خاورمیانه آسیا و اروپا.
•زیرساخت های توسعه یافته در حوزه های مخابرات، برق، جاده، راه آهن، فرودگاه و ...
•بازار گسترده داخلی با جمعیت 74 میلیون نفری و دسترسی سریع به کشورهای منطقه با جمعیت 300
میلیون نفری
•وجود نیروی انسانی آموزش دیده، کارآ و با صرفه اقتصادی
•هزینه های پایین تولید و خدمات عمومی: شامل نهاده ها، مواد اولیه، انرژی، حمل و نقل، ارتباطات، دستمزد و ...
•وجود دانشگاه ها و مرکز آموزشی تحقیقاتی و مهندسی کشاورزی به عنوان تأمین کننده نیروی متخصص این بخش
•احداث سدهای بزرگ و کوچک و سیل بندها در مسیر آب های روان و رودخانه ها و اجرای روش های نوین آبیاری در اراضی پایاب سدهای استان، احداث شبکه های فرعی، طرح های آبیاری تحت فشار و تجهیز و نوسازی مزارع
•وجود بستر مناسب جهت ایجاد کشت و صنعت در پایاب سدها به دلیل وسعت اراضی قابل کشت و تنوع اقلیم
•وجود مراکز بزرگ تحقیقاتی کشاورزی و منابع طبیعی، مرکز بیولوژی شمال غرب کشور و مرکز تولید انواع واکسن‌های دامی در استان
•وجود سیلوها و سردخانه ها برای نگه داری بلندمدت محصولات كشاورزی.