آذربايجان‌شرقي

استان آذربايجانشرقي با مساحتي معادل 45261.4 كيلومتر مربع (2.8 درصد كل مساحت كشور)‌ درگوشه شمالغربي فلات ايران قرار دارد. رود ارس حدود شمالي آن را با جمهوريهاي آذربايجان ،‌ ارمنستان و جمهوري خود مختار نخجوان و رود قطور و آب هاي درياچه اروميه حدود غربي آنرا با استان آذربايجان غربي تشكيل مي دهند . در قسمت شرق ،‌ دره رودخانه ،‌ دره رود و كوههاي سبلان و چهل نور آن را با استان اردبيل همجوار مي سازند. از طرف جنوب ،‌ دره رودخانه ،‌ شهرچاي و زنجان چاي نيز مرز طبيعي بين استان آذربايجان شرقي و استان زنجان مي باشند.

آذربايجان شرقي به طول 200 كيلومتر با جمهوري آذربايجان و 35 كيلومتر با جمهوري ارمنستان هم مرز مي باشد. در حال حاضر ارتباط استان در طول اين مرز تنها از سه نقطه جلفا ،‌ خدا آفرين و كردشت انجام مي گيرد. شهر مرزي جلفا از طريق خط آهن نخجوان ،‌ ايروان و تفليس به جمهوري اكراين و بنادر درياي سياه وصل مي شود اين امر و نزديكي استان به درياي سياه از نظر ارتباطات بين المللي ،‌ اهميت و موقعيت خاصي به استان بخشيده است .

تعداد شهرها و بخشها

استان آذربايجانشرقي در محدوده جغرافيايي خود داراي 19 شهرستان ، 42 بخش ، 139 دهستان ، 53 شهر و 3776 آبادي است . تعداد آباديهاي فاقد سكنه 347 روستا مي باشد.

جمعيت

بر اساس سرشماري سال 1375 ، جمعيت استان آذربايجانشرقي بالغ بر 3325540 نفر مي باشد كه 5.5 درصد جمعيت كشور را در خود جاي داده و ششمين استان پرجمعيت كشور محسوب مي گردد. 50.8درصد جمعيت آن را مردان و 49.2 درصد آنرا زنان تشكيل مي دهند. جمعيت استان در سال 1375 نسبت به سرشماري سال 1365 با نرخ رشد متوسط سالانه 96/. درصد افزايش يافته است. 60.3 درصد جمعيت استان در مناطق شهري و 39.7 درصد در مناطق روستايي ساكن مي باشند. تراكم نسبي جمعيت استان در سال 1375، 70.9 نفر در كيلومتر مربع مي باشد.

نيروي انساني و اشتغال

بررسي نيروي انساني و اشتغال استان نشان مي دهد كه در سال 1375 از كل جمعيت استان 975441 نفر (29.3 درصد) از لحاظ اقتصادي فعال بوده و بطور تقريبي از هر 4/3 نفر جمعيت استان تنها يك نفر فعال و يا در جستجوي كار بوده است.
در سال 1375 از مجموع شاغلين استان ، تعداد 232978 نفر (25.57درصد) در بخش كشاورزي ، 340311 نفر (37.19 درصد) در بخش صنعت و معدن و 328105 نفر (35.87 درصد) در بخش خدمات مشغول فعاليتهاي اقتصادي بوده اند.

وضعيت سواد عمومي استان

جمعيت شش ساله و بالاتر استان در سال 1375، 2940998 نفر بوده كه از اين تعداد 75.36 درصد باسواد و مابقي بي سواد بوده است. نرخ باسوادي براي مردان 75.31 درصد و براي زنان 58.11 درصد مي باشد. اين شاخص در مناطق شهري 86.73 و 74.81 درصد و در مناطق روستايي 75.31 و 58.11 درصد به ترتيب براي مردان و زنان محاسبه گرديده است.

زراعت و باغداري

سطح زير كشت و ميزان توليد انواع محصولات

آذربايجان شرقي با دارا بودن اراضي حاصلخيز وسيع ، يكي از مراكز عمده كشاورزي كشور مي باشد. از مجموع مساحت استان ، 1.22 ميليون هكتار (معادل 26%) را اراضي كشاورزي قابل بهره برداري تشكيل مي دهد كه از اين مقدار 7/32% اراضي آبي و 3/67% بقيه را اراضي ديم تشكيل مي دهند. استان آذربايجان شرقي با موقعيت و ويژگي خاص جغرافيايي و آب و هواي متنوع ، امكان توليد محصولات زراعي و باغي مختلفي را دارا بوده و با توليد 3335903.5 تن محصولات زراعي و باغي در سال زراعي 79-78 علاوه بر تامين نيازهاي داخلي ، در زمينه صادرات به ساير كشورها هم فعال بوده است. از مهمترين توليدات زراعي استان ، غلات – سيب زميني – پياز و علوفه و از توليدات باغي ، سيب ، انگور و زردآلو را مي توان نام برد.

اين استان از نظر توليد پياز رتبه اول و از نظر توليد سيب زميني رتبه دوم را در سطح كشور به خود اختصاص داده است.

صنايع تبديلي

بررسي وضعيت صنايع تبديلي استان نشان مي دهد كه تعداد 43 واحد صنايع تبديلي با ظرفيت 597749 تن در سال در حال فعاليت هستند و تعداد 132 واحد با ظرفيت 920835 تن نيز در دست احداث مي باشند . با توجه به تنوع محصولات كشاورزي و بالا بودن ارزش افزوده صنايع تبديلي زمينه مساعدي در استان از لحاظ ايجاد صنايع تبديلي انواع محصولات زراعي در استان فراهم ميباشد. از جمله اين صنايع مي توان به صنايع تبديلي سيب زميني ، خشك كردن و بسته بندي سبزيجات و انواع كنسرو و ميوه اشاره نمود.

دام و طيور

استان آذربايجان شرقي به سبب داشتن مراتع بالنسبه غني ، يكي از مهمترين مراكز دامداري كشور محسوب مي شود . آمارهاي موجود نشان مي دهد كه جمعيت دامي استان در سال 1378 بالغ بر 891 هزار واحد مي باشد كه از لحاظ تعداد ، بعد از استانهاي خراسان و فارس ، در رتبه سوم كشور قرار دارد. همچنين تعداد 1187 واحد مرغداري گوشتي و تخمي با ظرفيت 14.5ميليون قطعه ،‌ 18 واحد مرغ مادر گوشتي ، يك واحد مرغ اجداد گوشتي و 5 واحد جوجه كشي با ظرفيت 18.6ميليون قطعه در اين استان در بخش طيور فعال هستند. بر اساس آمار سال 1376 ، تعداد 358 هزار كلني زنبور عسل در اين استان وجود داشته كه 56 درصد آن را كندوهاي مدرن و مابقي را كندوهاي سنتي تشكيل داده است.

ميزان توليدات فرآورده هاي دامي

توليدات اصلي دامي استان بر اساس آمارهاي سال 1378 عبارتند از : گوشت قرمز، 44.5 هزار تن گوشت سفيد مرغ ، 39 هزار تن – تخم مرغ ، 64 هزار تن و عسل ، 2500 تن ، فرآورده هاي فرعي نيز شامل 1.57 ميليون جلد انواع پوست ، 4.6 هزار تن پشم ، 310 هزار تن پنير و 502 هزار تن شير مي باشد.

ايستگاههاي تحقيقاتي اصلاح نژاد دام

به منظور توسعه و اصلاح نژاد دام ، در حال حاضر يك مركز اصلاح نژاد در منطقه شمال غرب كشور و 2 مركز پشتيباني گاو بومي سرابي و 3 مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام در امر تحقيقات و اصلاح نژاد دام در استان فعاليت مي نمايند.

شيلات

وجود منابع آب نسبتا خوب و دائمي در نقاط مختلف استان با شرايط اقليمي متفاوت ، امكان توسعه فعاليت شيلات را در استان فراهم آورده است .

جنگل ها و مراتع

بر اساس بررسي هاي بعمل آمده ، وسعت پوشش جنگلي استان بيش از 144 هزار هكتار (1.2 درصد از كل جنگل هاي كشور) مي باشد كه حدود 3 درصد از كل وسعت استان را تشكيل مي دهد. جنگل هاي استان ، بخشي از شمالغرب كشور را تشكيل مي دهند . اين جنگلها بقاياي جنگلهاي انبوه منطقه مابين رود ارس ، درياچه اروميه و درياي مازندران است كه به منزله يك پل طبيعي ، جنگلهاي شمال ايران را به جنگل هاي مرطوب كشور ارمنستان متصل نموده است.

مهمترين منطقه جنگلي استان در شهرتسان هاي اهر و كليبر گسترده شده كه به لحاظ وجود گونه هاي ممرز ، سرخدار، افرا ، نارون ، گيلاس و زغال اخته شباهت زيادي به جنگل هاي مرطوب و نيمه مرطوب و به لحاظ وجود گونه هاي خشك همچون (بنه) ، (داغداغان) و (عناب) شباهت زيادي به جنگل هاي خشك و نيمه خشك دارد.

از نظر مرتع ، مساحت پوشش مرتعي استان بالغ بر حدود 2.4 ميليون هكتار (2.46 درصد از كل مراتع كشور) مي باشد كه 5 درصد از كل وسعت استان را به خود اختصاص مي دهد حدود 21 درصد از مراتع جزو مراتع متوسط با پوشش گياهي 50 – 35 درصد و 24 درصد جزو مراتع فقير با پوشش گياهي 35- 15 درصد مي باشد.

منابع آب

هر سال به طور متوسط ،‌ حجم آبي معادل 15000 ميليون متر مكعب از طريق نرولات جوي و 8000 ميليون متر مكعب به وسيله رودخانه هاي ارس و قزل اوزن به محدوده استان وارد مي شود. از اين ميزان آب ، قريب 18000 ميليون متر مكعب از طريق تبخير ، تعريق و نفوذ به آبخوان هاي زير زميني و بارش بر روي سطح درياچه اروميه از دسترس خارج شده و بقيه (حدود 5000 ميليون متر مكعب) در سطح رودخانه ها و مسيل ها جاري مي گردد از 1800 ميليون متر مكعب آب از دسترس خارج شده مقدار 1200 ميليون متر مكعب پس از نفوذ به آبخوانهاي زيرزميني مجددا از طريق حفر و تجهيز چاه ها ، قنوات و چشمه هاي موجود در سطح استان مورد استفاده قرار مي گيرد.

در مجموع ميزان استحصال از ظرفيت منابع آب استان در مقطع سال 1375، 2630 ميليون متر مكعب بوده كه 930 ميليون متر مكعب آن از منابع آب هاي سطحي استان و 1700 ميليون متر مكعب ديگر از منايع آب هاي زيرزميني تخليه و مورد بهره برداري قرار گرفته است. در همين سال حجم آب بهره برداري شده از طريق شبكه هاي مدرن ، 162 ميليون متر مكعب و از طريق شبكه هاي سنتي (انهار سنتي و پمپ هاي منصوبه ) 305 ميليون متر مكعب گزارش گرديده است.